Ngày xưa, núi Bà Đen có tên gọi là núi Một. Trên núi có tượng Phật đá rất linh thiêng. Người Việt Nam, Cao Miên, Chàm,… đều cùng nhau dọn đường để lên cúng Phật. Họ phải đi từng đoàn vì dọc đường thường có rất nhiều thú dữ cũng như bọn cướp hay qua lại.
Gần đấy, ở Trảng Bàng, có một người con gái văn hay, võ giỏi tên là Lý Thị Thiên Hương. Thủa nhỏ, nàng có nước da đen đúa, nhưng khi lớn lên, khuôn trăng xinh đẹp, dáng người thanh tú, nên được rất nhiều chàng trai trong vùng để ý. Trong đó, có chàng trai tên là Lê Sĩ Triệt thầm đem lòng yêu mến Thiên Hương.
Vào các ngày rằm, nàng đều lên núi thắp hương. Nhưng vào một ngày nọ, có một vị quan Cao Miên qua đấy, thấy nhan sắc nàng xinh đẹp, muốn bắt nàng đem về làm thiếp. Hắn ra lệnh cho quân lính bắt Thiên Hương về, nhưng Thiên Hương may mắn được chàng trai Lê Sĩ Triệt xông ra cứu kịp. Từ đó, hai người thề non hẹn biển với nhau.
Về tới nhà, nàng thuật lại câu chuyện cho cha mẹ hay. Cha mẹ cô đồng ý cho cả hai lên duyên chồng vợ.
Giữa lúc ấy, Võ Tánh chiêu binh giúp vua Gia Long (Nguyễn Ánh) đánh lại nhà Tây Sơn. Hưởng ứng lời kêu gọi, chàng trai Lê Sĩ Triệt lập tức lên đường tòng quân.
Từ đó, Thiên Hương ở nhà ngóng chờ ngày Lê Sĩ Triệt khải hoàn trở về. Nhưng không may, vào một ngày nọ, trên đường lên núi dâng hương, đúng lúc bọn cướp Cao Miên tràn qua cướp phá. Nàng cùng mọi người hoảng sợ, chạy vào rừng lẩn trốn. Kể từ đó, không có tin tức gì nữa.
Qua đời Minh Mạng, có một vị hòa thượng trụ trì trên núi Tây Ninh. Một hôm, đang nằm ngủ, vị hòa thượng ấy mơ thấy có một cô gái nọ, mặt đen nhưng xinh đẹp hiện ra, nói văng vẳng bên tai:
– Tôi là Lý Thị Thiên Hương. Khi mười tám tuổi, đang trên đường lên núi dâng hương thì bị bọn cướp Cao Miên rượt đuổi. Trong lúc chạy trốn, không may bị ngã xuống hố chết. Cảm phiền sư cụ xuống triền núi phía Đông Nam tìm thi hài của tôi, đem về chôn cất giùm…
Tỉnh dậy, vị hòa thượng bán tín bán nghi, nhưng vẫn làm theo lời của cô gái báo mộng, xuống triền núi phía Đông Nam tìm. Quả nhiên, thấy di hài của một cô gái đã chết từ lâu, liền làm lễ đem về chôn cất.
Một ngày nọ, Quan Thượng Quốc Công Lê Văn Duyệt có lên núi, nghe được câu chuyện về nàng Thiên Hương, ngài hứa dâng sớ về triều để truy phong cho nàng, nếu nàng làm thế nào cho ngài thấy tận mắt sự hiển hách. Vừa dứt lời, thì thấy nàng Thiên Hương nhập vào một người con gái trẻ ở đấy, mà nói:
– Hồn của Thượng quan nay mai được chức Thần kỳ linh hiển, nhưng xác của Thượng quan phải bị hành hạ.
Quan Thượng Quốc Công Lê Văn Duyệt nói:
– Bổn chức không cầu xin biết tương lai của mình. Bổn chức muốn biết rõ căn do của nàng.
Cô gái trẻ rơi hai hàng nước mắt, thuật lại nguyên nhân cái chết của mình và nhắc lại duyên tiền định với Lê Sĩ Triệt.
Theo lời kể lại thì sau khi thành Bình Định thất thủ, Lê Sĩ Triệt tử tiết theo Võ Tánh, đã được phong chức Thần tướng coi sóc hai tỉnh Khánh Hòa, Bình Thuận. Còn nàng Thiên Hương thì ở lại trần gian, cứu dân độ thế.
Quan Thượng Quốc Công Lê Văn Duyệt thay mặt nhà vua mà phong cho Lý Thị Thiên Hương chức vị “Linh Sơn Thánh Mẫu”, ngự ở núi Một, tức là núi Bà Đen bây giờ. Và câu chuyện sự tích núi Bà Đen – Tây Ninh được bắt nguồn từ đó.

Các nhân vật lịch sử trong truyện Sự tích núi Bà Đen

1. Lê Sĩ Triệt trong truyền thuyết núi Bà Đen

2. Võ Tánh trong truyện Sự tích núi Bà Đen – Tây Ninh là ai?

3. Lê Văn Duyệt trong truyện Sự tích núi Bà Đen – Tây Ninh là ai?

Truyền thuyết núi Bà Đen [Dị bản khác]

Đôi nét về núi Bà Đen – Tây Ninh

1. Núi Bà Đen ở đâu

2. Núi Bà Đen cao bao nhiêu mét?

Quần thể di tích văn hóa lịch sử Bà Đen có diện tích khoảng 24 km², gồm 3 ngọn núi tạo thành: núi Heo, núi Phụng và núi Bà Đen. Trong đó núi Bà Đen cao khoảng 986 m, là ngọn núi cao nhất Đông Nam Bộ.