Lịch sử ghi lại, ông là con thứ Mười của Vua Cha Thủy Quốc Động Đình, vốn là một thiên quan trên Thượng Đình. Nhận lệnh Vua Cha, ông đã giáng xuống hạ phàm, hóa thân làm người trần để giúp dân phù đời. Về thân thế của ông dưới trần gian thực chất câu trả lời vẫn chưa được xác thực chính xác và có nhiều dị bản.
Tượng ông Hoàng Mười thờ trong đền
Ông Hoàng Mười giáng thế làm Lý Nhật Quang
Một dị bản giải thích cho sự tích ông Hoàng Mười ghi chép rằng, ông hóa thân làm Uy Minh Vương Lý Nhật Quang (Tên húy: Lý Hoảng), là con trai thứ 8 của vua Lý Thái Tổ. Lý Nhật Quang là anh em cùng cha khác mẹ với vua Lý Thái Tông.
Từ nhỏ, Lý Nhật Quang nổi tiếng thông minh lỗi lạc, được vua cha dạy bảo nghiêm minh để trở thành rường cột nước nhà. Lớn lên, ông được cử vào châu Nghệ An lo việc thu thuế. Ông làm việc cần mẫn, thanh liêm, chính trực, được nhân dân tin tưởng và sau đó được phong chức tri châu Nghệ An. Nhờ có ông, cuộc sống ở Nghệ An đang hỗn loạn, phức tạp trở thành nơi có kỷ cương phép tắc, bách tính ổn định sinh sống.
Không những vậy, Lý Nhật Quang còn góp công không nhỏ trong việc xây dựng trại Bà Hòa. Nhờ có trại kiên cố vững chắc, vua và quân yên tâm chiến đấu và đã đánh chiếm được Chiêm Thành.
Được vua phong tước Vương, ông vẫn hết sức quan tâm đến cuộc sống người dân và sự phát triển kinh tế đất nước. Ông đã hướng dẫn nhân dân dệt lụa, dệt vải, làm nông,… và trở thành tổ sư của nhiều nghề thủ công nghiệp tại Nghệ An. Với con mắt của danh tướng có tầm nhìn chiến lược sâu sắc, ông đã trấn an lòng dân, khai đất khẩn hoang, tạo dựng các tiềm năng thế mạnh để giữ gìn và phát triển bờ cõi đất nước.
Khi mất, ông được nhân dân hai vùng Nghệ An, Hà Tĩnh lập đền thờ phụng ở rất nhiều nơi để bày tỏ công ơn, ghi dấu sự tích đền ông Hoàng Mười.
Ông Hoàng Mười giáng thế làm Nguyễn Xí
Sự tích này kể rằng, ông giáng thế làm tướng quân Nguyễn Xí – người có công xông pha chinh chiến giúp vua dẹp quân thù nhà Minh. Tướng Nguyễn Xí được vua trọng dụng, giao cho trấn giữ vùng đất quê nhà là Nghệ An, Hà Tĩnh. Ông luôn hết lòng vì dân, lo cho dân. Ông đã từng mở kho cứu trợ tiếp tế, sai quân đốn gỗ làm nhà cho dân khi vùng gặp hoạn nạn thiên tai. Trong một lần đi thuyền trên sông, thuyền của ông bị nhấn chìm bởi một trận phong bão và ông đã hóa ngay trên sông Lam. Lúc đưa tiễn ông, trên trời bỗng nổi mây ngũ sắc, kết thành hình xích mã (có bản nói là xích điểu). Người ta nói là các thiên binh thiên tướng đang xuống để rước ông về trời. Vua Lê Thánh Tông hết lòng thương tiếc vị tướng tài, liền truy tặng ông hàm Thái sư cường quốc công và sai lập đền thờ ở Thượng Xá. Cảm kích trước tấm lòng đức độ của tướng Nguyễn Xí, người dân vùng này tôn ông làm Ông Mười (còn gọi là Ông Mười Củi). Với ý nghĩa số “mười” mang sự vẹn đầy, viên mãn, giống như ông Mười là người văn võ song toàn, tài đức trọn vẹn. Mặt khác, ông cũng là người con thứ Mười của Đức Vua cha Thủy Quốc Động Đình. 21 sắc phong ông được ban tặng đều được lưu giữ tại đền thờ ông.
Ông Hoàng Mười giáng thế làm Lê Khôi
Một sự tích khác nói rằng, ông hiện thân làm tướng sĩ Lê Khôi – một công thần khai quốc nhà Lê Sơ cũng là tướng lĩnh trong cuộc chiến Lam Sơn lẫy lừng. Lê Khôi là cháu ruột của vua Lê Lợi, được vua giao chức trấn thủ Hóa Châu. Vừa hết lòng trấn thủ, giúp vùng an yên ấm no, ông còn luôn đem quân tiếp ứng cho vua dẹp loạn quân Bế Khắc Thiệu, quân Chiêm Thành,… và lập được nhiều công lao.
Lê Khôi mất vào năm 1446 tại núi Nam giới, huyện Thạch Hà, tỉnh Hà Tĩnh.
Nhiều lý lẽ nhận định rằng, ông Hoàng Mười giáng thế làm tướng Nguyễn Xí là hợp lý và chặt chẽ nhất. Nhưng nhiều quan điểm cho rằng, ông là hiện thân của nhiều vị tướng lỗi lạc, không nên bó hẹp trong duy nhất một lần giáng thế.
Căn Ông Hoàng Mười là gì?
Theo tâm linh, số mệnh mỗi người khi sinh ra đã được định sẵn. Những người có căn ông Hoàng Mười hoặc sát căn ông sẽ có những đặc điểm giống với ông.
Vì Ông Hoàng Mười là người văn võ song toàn nên người có căn Ông thường ham học hỏi và có chí tiến thủ. Họ thích những điều nhẹ nhàng, tính văn chương trong người cũng cao hơn. Họ luôn trân trọng những mối quan hệ, biết lắng nghe người khác. Do đó, họ luôn biết kết nối và hòa giải những nút thắt. Chính tính cách này cũng giúp họ kết nối với tập thể tốt và thường được thăng tiến nhanh trong công việc. Ngoài ra, người có căn Hoàng Mười luôn sống vì người khác. Họ luôn nghĩ đến đại cục nên luôn sẵn sàng nói lên quan điểm của mình về lẽ phải
Trong công việc, người có căn Hoàng Mười thường sẽ có đường công danh tốt nhưng một số ít thì ngược lại. Bởi lẽ hoàn cảnh không đứng về phía họ. Vì vậy, quan sát sẽ thấy người có căn duyên Ông Hoàng Mười một là rất thành công, hai là rất vất vả. Không có mấy người sống bình bình, ở giữa.
Người có căn duyên sâu dày với nhà thánh khi đến điện thánh hay xem giá hầu sẽ rất say mê, gần như là u mê và có khi nhảy nhót hay khóc lóc theo giá đồng.
Đền chợ Củi, đền thờ Ông Hoàng Mười nổi tiếng bậc nhất
Chợ Củi là ngôi đền ông Mười nổi tiếng linh thiêng tại Hà Tĩnh, thu hút vô vàn khách tứ xứ đến hành hương. Đền chợ Củi thuộc xã Xuân Hồng, huyện Nghi Xuân, tỉnh Hà Tĩnh, cũng là nơi năm xưa di quan ông giáng trần làm tướng Nguyễn Xí về và hóa trên dòng sông Lam nơi đây. Năm 1993, ngôi đền được cấp chứng nhận di sản văn hóa quốc gia và là nơi gìn giữ và bảo vệ những văn hóa tâm linh song hành cùng lịch sử đất nước.
Trước cửa chính của đền là lá cờ đại mang dòng chữ “Đệ thập vương quan” tức Quan Hoàng Mười. Soi mình dưới dòng sông Lam hiền hòa, ngôi đền có diện tích 1040m2, mang kiến trúc đặc sắc như hồ bán nguyệt, hạ điện, trung điện, thượng điện, sân ngoài và sân trong. Nơi đây còn có miếu cô Chín và bia thờ cô ở góc trái và phải sân ngoài.
Ngày 10/10 âm lịch hằng năm, ngôi đền lại tổ chức lễ hội lớn nhất nơi đây để các con hương có thể về đây dâng những nén hương lên ông Hoàng Mười để cầu tài lộc, bình an.
Một góc đền Quan Hoàng Mười