Nhà Lý bắt đầu khi Lý Công Uẩn được tôn làm vua và dời đô từ Hoa Lư về Thăng Long năm 1010. Và nhà Lý suy vong khi Lý Chiêu Hoàng nhường ngôi cho chồng là Trần Cảnh năm 1225. Vắt từ thời Lý mạt sang thời nhà Trần vẫn còn nhiều bí ẩn ít người biết.
Nguồn: Internet
Nhà Lý là triều đình đầu đâu tiên nắm giữ chính quyền một cách dài lâu đến hơn 200 trăm năm, khác với các vương triều cũ trước đó chỉ tồn tại vài chục năm. Năm 1054, Lý Thánh Tông đổi quốc hiệu từ Đại Cồ Việt thành Đại Việt, mở ra kỷ nguyên Đại Việt rực rỡ nhất trong lịch sử Việt Nam. Những năm nhà Lý hùng mạnh, đất nước phát triển mọi mặt, lòng dân đồng thuận đánh bại cuộc xâm lăng lần thứ 2 của Đại Tống.
Thế nhưng những năm cuối của thời nhà Lý lại là bức tranh u ám đối lập với thuở sơ khai. Những vị vu tài hèn đức mọn, đặc biệt là Lý Cao Tông hoang chơi da đọa, con trai Lý Hạo Sảm u tối, nhu nhược. Đất nước lâm vào cảnh rối ren, vua Lý Cao Tông loay hoay không tìm được lối ra để ứng phó sự nổi loạn của Quách Bốc. Cuộc chiến giữa các sứ quân, hào trưởng địa phương ngàng càng hỗn loạn và nhà Lý không còn khả năng trấn áp.
Trong cơn hoảng loạn ấy, Lý Cao Tông rời bỏ Thăng Long chốn về phủ Thiên Trường nương nhà nhà dân làm nghề chài lưới. Trong thời gian này, Thái tử Sảm (con vua Cao Tông) lấy cô gái họ Trần (Trần Thị Dung) làm vợ. Từ đó, anh em họ Trần chiêu mộ binh sĩ giúp Thái tử Sảm trừng trị Quách Bốc, đón vua Lý Cao Tông về kinh. Cao Tông làm vua thêm 1 năm nữa thì băng hà khi mới 38 tuổi.
Vì lý do gì mà Lý Chiêu Hoàng không được thờ trong tôn miếu nhà Lý?
Triều đại này trải qua 9 vị hoàng đế, 8 vị được thờ tại đền Đô ở phía Đông làng Cổ Pháp (nay là đền Lý Bát Đế thuộc khu phố Thượng, phường Đình Bảng, thị xã Từ Sơn, Bắc Ninh) để ngày ngày đón hào quang bình minh.
Còn vị vua thứ 9 là Lý Chiêu Hoàng lại được thờ riêng tại đền Rồng ở phía Tây để hoàng hôn rọi vào rồi nhạt dần cho đến khi màn đêm buông xuống, bóng tối bao phủ, không gian trở nên ảm đạm như mang nỗi u uẩn về số phận của nữ vương duy nhất trong lịch sử triều Lý.
Có rất nhiều ý kiến khác nhau nhưng phần lớn đều cho rằng, vì vua bà đã để mất ngôi nhà Lý, là mang tội với dòng tộc, vì thế không được thừa nhận, phải thờ riêng. Song cũng có ý kiến cho rằng, do bà đã đi lấy chồng nên thuộc tôn thất nhà Trần, không được thờ chung với các bận tiên vương. Tuy là một vị vua chính thức của nhà Lý nhưng Lý Chiêu Hoàng đã không được sử sách công nhận một cách công bằng.
Tranh minh họa Lý Chiêu Hoàng
Sử chép, năm 1211, Thái tử Lý Hạo Sảm kế vị, lấy hiệu Huệ Tông. Khi ấy các thế lực chống đối nổi dậy như ong vỡ tổ, đói kém triền miên, nói chung cơ nghiệp mà Lý Huệ Tông kế thừa từ vua tra là môt vương triều suy thoái, mục ruỗng.
Huệ Tông 15 tuổi đăng cơ, tiếp quản triều chính nhưng kém tài đức, tình tình nhu nhược, u mê. Tháng 12/1216, Trần Thị Dung được phong hậu. Kể từ đó, anh em họ Trần tiến sâu vào nội cung, chiếm các chức quan trọng yếu trong triều.
Trần Tự Khánh làm Phụ chính Thái úy, Trần Thừa làm Nội thị Phán thủ, các anh trai của bà hậu, chưa kể người em họ Trần Thủ Độ và hơn 500 anh em dòng tộc Trần nắm giữ những công việc quan trọng khác.
Huệ Tông không có con trai nên lập Chiêu Thánh công chúa làm Thái tử và truyền ngôi báu cho. Lý Chiêu Hoàng tại vị được 2 năm thì nhương ngôi cho chồng là Trần Cảnh.
Vương triều nhà Lý chính thức kết thúc, mở ra thời đại của nhà Trần. Trần Cảnh đăng cơ, lấy hiệu là Trần Thái Tông.